პიაჟეს განმავითარებელი თეორია

შვეიცარიელი ბიოლოგი და ფსიქოლოგი ჟან პიაჟე (1896-1980) ცნობილია იმით, რომ შექმნა ბავშვის განვითარებისა და სწავლის ძალიან მნიშვნელოვანი მოდელი. მისი თეორია ეფუძნება იდეას, რომ განვითარების პროცესში მყოფი ბავშვი აგებს კოგნიტურ სტრუქტურებს - სხვა სიტყვებით მენტალურ ”რუკებს”, სქემებს ანუ გაერთიანებულ (ურთიერთდაკავშირებულ) ცნებებს (networked concepts), რათა გაიგოს და მოახდინოს რეაგირება ფიზიკურ გამოცდილებაზე მის ირგვლივ არსებულ გარემოში. პიაჟე ასევე ამტკიცებდა, რომ ბავშვის კოგნიტური სტრუქტურები იხვეწება მის განვითარებასთან ერთად და გადის რამოდენიმე სტადიას, დაწყებული რამოდენიმე თანდაყოლილი რეფლექსით (როგორიცაა ტირილი და წოვა) და დამთავრებული უაღრესად კომპლექსური მენტალური აქტივობებით.

პიაჟე გამოყოფს განვითარების ოთხ სტადიას და იმ პროცესებს, რომელთა მეშვეობით ბავშვები აღწევენ პროგრესს ამ სტადიების ფარგლებში. ეს სტადიებია:

1. სენსომოტორული სტადია (დაბადებიდან - 2 წლამდე) - ბავშვი შეიცნობს სამყაროს მხოლოდ სხვადასხვა ქმედებების მეშვეობით (დათვალიერება, ხელის ჩაჭირება, წოვა, კბენა, ღეჭვა და სხვა). ამ სტადიაზე ბავშმა არ იცის, რომ ფიზიკური ობიექტები მაშინაც არსებობენ, როცა ის მათ ვერ ხედავს.
2. წინაოპერაციული სტადია (2-დან - 7 წლამდე) - ბავშვები იწყებენ ცნებების ფორმირებას და სიმბოლოების გამოყენებას. ეს ცნებები შეზღუდულია მათი პირადი, უშუალო გამოცდილებით. ამ ასაკში ბავშვებს ძალიან უჭირთ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დამყარება და ობიექტებისა და მოვლენების კლასიფიკაცია
3. კონკრეტული ოპერაციების სტადია (7-დან - 11-12 წლამდე) - ფიზიკური გამოცდილების დაგროვების შედეგად ბავშვი იწყებს გააზრებას, ლოგიკური სტრუქტურების შექმნას, რომლებიც ხსნიან მის ფიზიკურ გამოცდილებას. იწყებენ კონკრეტულ ობიექტებთან და მოვლენებთან დაკავშირებული აბსტრაქტული პრობლემების გადაწყვეტას.
4. ფორმალური ოპერაციების სტადია (11-12-დან - 15 წლამდე) - ბავშვის კოგნიტური სტრუქტურები უტოლდება ზრდასრულისას და მოიცავენ კონცეპტუალურ მსჯელობას.

პიაჟემ დასახა კოგნიტური სტრუქტურების აგების რამოდენიმე პრინციპი. განვითარების ყველა სტადიის განმავლობაში ბავშვი ურთიერთობს საკუთარ გარემოსთან იმ მენტალური რუკების გამოყენებით, რომლებიც მანამდე შექმნა. თუ გამოცდილება გამეორდა, ადვილად ხდება მისი მორგება ბავშვის კოგნიტურ სტრუქტურაში ისე, რომ შენარჩუნდეს მენტალური ”თანასწორობა”. თუ გამოცდილება განსხვავებულია ან საერთოდ ახალია, ბავშვი კარგავს ”თანასწორობას” და ცვლის კოგნიტურ სტრუქტურას, რათა მოერგოს ახალ პირობებს. ამ გზით ბავშვი აგებს სულ უფრო და უფრო ადექვატურ კოგნიტურ სტრუქტურებს.

პიაჟეს თეორიის თანახმად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება კურიკულუმის დაგეგმვას ისე, რომ უზრუნველყოფილ იქნას მოსწავლეების ლოგიკური და კონცეპტუალური ზრდა. მასწავლებელმა განსაკუთრებული როლი უნდა მიანიჭოს მოსწავლის ირგვლივ არსებულ გარემოს, რადგანაც ის ძალიან დიდ გავლენას ახდენს მის სწავლაზე.